Iedereen kent ze wel: de witte routebordjes met groene cijfers. Niet verwonderlijk, want anno 2024 zijn er zo’n 9.500 fietsknooppunten in Nederland. Heel het land is bedekt met een fijnmazig fietsroutenet waarbij je fietst van knooppunt naar knooppunt. In 1999 – precies 25 jaar geleden – was Midden-Limburg de eerste Nederlandse regio die het knooppuntfietsen omarmde. Fietsplatform droeg bij aan een uniforme uitrol over het land en bewaakt de kwaliteit. Nu de fietsknooppunten in Nederland jubileren kijken we terug in de tijd, maar natuurlijk ook vooruit!
Start in Belgisch Limburg
Het idee om netwerken van ‘knooppuntroutes’ te bewegwijzeren is geboren in Belgisch Limburg. Mijningenieur Hugo Bollen bedenkt begin jaren 90 het bewegwijzeringsysteem waarmee fietsers mooie paden en weggetjes zouden kunnen vinden. Niet fietsen van plaats naar plaats, maar van nummer naar nummer. Zo kun je ook in afgelegen gebieden fietsers de weg wijzen. Het eerste fietsroutenetwerk ‘Kempen en Maasland’ is in 1995 een feit. Vooral de flexibiliteit van het systeem en het gemak van de bewegwijzering spreekt aan.
Hoe het werkt
Knooppuntnetwerken zijn een zorgvuldige selectie uit het grote aanbod van paden en wegen. Daarbinnen kun je naar eigen inzicht een fietstocht op maat uitzetten. Of je kiest een thematische ‘voorgeprogrammeerde’ knooppuntroute. Vervolgens fiets je van knooppunt naar knooppunt. Op een knooppunt kruisen meerdere routes elkaar. Elk knooppunt heeft een nummer en vaak ook een informatiepaneel. De routes tussen twee knooppunten zijn in twee richtingen bewegwijzerd met wit-groene bordjes met pijlen en het volgende knooppuntnummer.
Het idee slaat aan
Na het eerste netwerk in 1995 komt er al snel navolging in andere Vlaamse regio’s. Beleidsmakers voelen zich aangetrokken door het succes en de wetenschap dat de investering dankzij de bestedingen van fietsers zichzelf snel terugverdient. In de daaropvolgende jaren bedekken de fietsroutenetwerken heel Vlaanderen.
Nederland volgt
Ondertussen steken in 1999 de knooppunten vanuit België de Nederlandse grens over. Met de primeur voor regio Midden-Limburg. Op 9 mei is de officiële opening in Ohé en Laak. Andere regio’s in Limburg en Noord-Brabant volgen. Daarna rollen de knooppunten zich over het land uit, inclusief Waddeneiland Texel. Dronten, Zeewolde en Lelystad maken met hun netwerk in 2014 de landelijke dekking compleet.
“Dat de uitrol van fietsknooppunten over Nederland in Hart van Limburg startte is een mooi gegeven. Er was toentertijd bij veel Nederlandse regio’s wat aarzeling, maar Gewest Midden-Limburg durfde de stap te zetten en heeft het knooppuntfietsen omarmd. En kijk eens naar het grote succes nu. Ons Routebureau Noord- en Midden-Limburg zorgt dat het netwerk er hier spik en span bij ligt – de basis voor veel tevreden fietsers. Samen met het Landelijk Fietsplatform maken we ons er sterk voor dat de fietser oneindig kan genieten van Nederland Fietsland.”
Giel Polman, directeur Limburg Marketing en Routebureau Noord- en Midden-Limburg
De realisatie van het fietsknooppuntennetwerk heeft mooie ontwikkelingen op gang gebracht in Flevoland. Een mooi voorbeeld daarvan zijn de toeristische overstappunten (TOP’s) die in elke gemeente op diverse plekken zijn gerealiseerd. Handige plekken om je auto te parkeren om daarna de fiets op te stappen voor het maken van prachtige fietsroutes die altijd lopen via het fietsknooppuntennetwerk. Een ander voorbeeld is de LF Zuiderzeeroute van maar liefst 434 km die voor een deel door Flevoland loopt. De route gaat onder andere langs Unesco Wereld Erfgoed Schokland en het bijzondere Waterloopbos.”
Gedeputeerde Harold Hofstra, provincie Flevoland
Fietsplatform als systeembeheerder
Als onafhankelijk landelijk coördinatiepunt voor het recreatieve fietsen pleit Fietsplatform bij de uitrol nadrukkelijk voor goede aansluiting van de netwerken en voor uniformiteit van de uitvoering. We werpen ons op als ‘systeembeheerder’ voor de landelijke fietsroutestructuur. Op 23 juni 1999 organiseren we in Thorn een platformbijeenkomst en fietsexcursie, voor een kennismaking met de systematiek. In de jaren daarna schrijven we meerdere adviesnotities als handvat voor regio’s om een netwerk op te zetten.
“Met onze adviserende rol droegen we bij aan de totstandkoming van een indrukwekkend landsdekkend netwerk met hoge waardering en intensief gebruik door fietsers. En ook nu nog werken we aan het behoud en aan voortzetting van het succes. We doen dit in samenwerking met de regio’s en met behulp van diverse landelijke tools voor kwaliteitsmanagement: van Routedatabank en Meldpunt tot Kwaliteitsmonitor. Op dit moment bereiden we de adviesnotitie ‘Kwaliteitskader fietsroutenetwerken’ voor, gericht op routekwaliteit in de breedste zin, inclusief infrastructuur. Wat is er nodig om het fietsen over de routenetwerken veilig en aantrekkelijk te houden?”
Eric Nijland, directeur Fietsplatform
Het gebruik van de fietsknooppunten
Van 14,6 miljoen Nederlanders van 16 jaar en ouder in 2021 fietst 76% wel eens voor het plezier: 11,1 miljoen personen. Van deze groep maakt 54% gebruik van fietsknooppunten: oftewel 6 miljoen Nederlanders.
Bron: Kien Onderzoek, Fietsvakanties en Fietstrektochten 2021 ; Basis: Nederlanders 16 jaar en ouder
Synchronisatie met LF-routes
De knooppuntnetwerken ontwikkelen zich naast de bestaande Langeafstand Fietsroutes, de LF-routes. Knooppunten zijn vooral geschikt voor dagtochten; LF-routes voor fietsvakanties. Knooppuntroutes komen in de plaats van de bewegwijzerde rondritten met de bekende zeshoekige bordjes; dagtochtfietsers kunnen deze thematische routes voortaan volgen via de knooppuntbordjes.
Langeafstandsfietsers hechten bij het volgen van een lange doorgaande route aan eigen bewegwijzering. LF-routes blijven daarom bestaan. Wel wordt het oorspronkelijke LF-netwerk teruggebracht naar een select aantal LF-routes. Om de bewegwijzering overzichtelijk te houden, en om onderhoudskosten te besparen zijn vanaf 2009 knooppuntroutes en LF-routes gesynchroniseerd. Sindsdien loopt een LF-route altijd over het knooppuntensysteem. Ook hangen knooppunten- en LF-bordjes boven elkaar op één paal. Zo kan een langeafstandsfietser ook makkelijk afwijken van de doorgaande route.
Op het oog één geheel
Zo op het oog lijken de fietsknooppunten één groot landelijk netwerk. Maar in werkelijkheid zijn het 37 regionale netwerken, met verschillende beheerders, waaronder 18 provinciale of regionale routebureaus. Deze partijen spelen een essentiële rol bij de instandhouding van de routenetwerken en het onderhoud van de bewegwijzering. Bij het ontwikkelen van de regionale knooppuntnetwerken gingen provincies verschillend te werk. De ene provincie liet het ontwikkelen aan de regio’s of gemeenten over; de ander nam het heft in eigen hand. Dit verklaart de verschillen in omvang van de fietsroutenetwerken.
Het aanbod
Nederland heeft in totaal 34.500 kilometer fietsroutenetwerk en bijna 9.500 fietsknooppunten. Dit komt neer op 2,7 knooppunten per 10 kilometer netwerk. Ongeveer een derde van de paden en wegen buiten de kernen is opgenomen in het fietsroutenetwerk. In totaal telt ons land 37 regionale fietsroutenetwerken. De helft van de provincies heeft één routenetwerk voor de hele provincie; in de overige provincies varieert het aantal routenetwerken: van twee in Limburg tot twaalf in Zuid-Holland.
Bron: Fietsplatform, Landelijke Routedatabank, 2022
Ontwikkelingen
Ook nu Nederland al lange tijd bedekt is met knooppunten staan de ontwikkelingen niet stil. Netwerken zijn niet statisch. Er komen nieuwe paden en wegen bij. Industrieterreinen en woonwijken rukken op. Het fietsen zelf is daarbij ook enorm aan het veranderen: we fietsen meer, verder en langer. Dat vraagt om aandacht, om het fietsen veilig en aantrekkelijk te houden. Gemiddeld is het nodig om een netwerk na 10 jaar gebruik volledig te herzien. In Utrecht vindt nu de voorbereiding van een grootschalige herziening plaats. Eerder gingen andere netwerken op de schop, Friesland was daarbij één van de eerste.
Doorontwikkeling LF-routes
Ook de LF-routes stonden niet stil. De landelijke dekking van regionale knooppuntnetwerken was een natuurlijk moment om het verouderde LF-netwerk aan te pakken. Met focus op kwaliteit, veiligheid, service en gemak voor de specifieke doelgroep langeafstandsfietsers. Vier LF-routes ‘nieuwe stijl’ zijn ondertussen opgeleverd: LF Maasroute, LF Zuiderzeeroute, LF Kustroute en LF Waterlinieroute. Parallel zijn er LF-routes gesaneerd. En daarnaast zijn er nog zes ‘oude’ LF-routes. We onderzoeken de mogelijkheden voor verdere doorontwikkeling.
Blik op de toekomst
Nederland is een echt fietsland. De fiets is daarbij een perfect middel om in de vrije tijd er actief op uit te gaan, lekker naar buiten, het landelijk gebied in. Recreatief fietsen zit in én is onze natuur. In het perspectief ‘Het recreatieve fietslandschap in 2030’ geven we een inkijk in hoe de toekomst van het beste recreatieve fietsland van de wereld er volgens ons uitziet, wat de kansen zijn en de bedreigingen. Voor welke klimaat- en gezondheidsopgaven we staan en wat er moet gebeuren. Ongetwijfeld blijven de fietsknooppunten ook in de toekomst hun toegevoegde waarde bieden. Op naar een volgend jubileum!
“In Nederland vinden we de fietsmogelijkheden allemaal heel vanzelfsprekend. Dat is het zeker niet. Sterker nog: er is werk aan de winkel! Zo blijkt ook uit recente CBS-cijfers: voor het vierde jaar op een rij een hoog aantal fietsdoden. Om het fietsen veilig en aantrekkelijk te houden moeten we in actie komen. Begin 2023 lanceerden we al onze actieagenda met 16 concrete punten om mee aan de slag te gaan. Eén daarvan is de kwaliteitsstandaard. Het is belangrijk dat het routeaanbod van topkwaliteit blijft en met z’n tijd en ruimtelijke ontwikkelingen meegaat.”
Marina van Dijk, Fietsplatform | belangen & beleidsbeïnvloeding
